«ԱՐԵԳԱԿՆ — Երևեցուցիչ ամենայնի»
Բնական երևույթների իմացության հանդեպ հետաքրքրությունը վաղնջական ժամանակներից ի վեր սնել է Մարդու երևակայությունը:
Բնության և մարդկային էության ճանաչման պահանջը մղել է նրան սեփական զգայությունների և բանականության միջոցով նորանոր ուսումնասիրությունների, որոնց արդյունքում ապագայի հայտնագործություններն էին սերմանվում, ձևավորվում, զարգանում էին աշխարհայեցողական սկզբունքներն ու աշխարհընկալման համակարգերը:
Նյութական գոյի (գոյացության) նախասկզբի, ճանաչելի և անճանաչելի էությունների, «ճշմարիտ Արարչության պատճառների» ծագումը, տիեզերական երևույթների կապերը և նրանց փոխհարաբերություններն ըմբռնելու ձգտումը դարերի ընթացքում ծնել է զանազան հայացքները, տեսություններն ամփոփող իմաստասիրական դպրոցները, որոնք իրենց ուսումնասիրությունների հիմքում դնում էին աշխարհի չորս տարրերի մասին ուսմունքը:
Կրակը, Օդը, Ջուրը, Հողը… Նրանց փոխներգործությամբ, փոխկապակցվածությամբ է պայմանավորվում աշխարհը, տիեզերքն իր ամբողջությամբ, իրերի մշտնջենական պտույտը՝ առաջացումը և կործանումը…
Հնագույն շրջանից հարատևող համընդհանուր խորհրդանիշ է Արևը՝ հարուստ մեկնաբանություններով:
Տվնջյան լուսատուն Կենաց աղբյուրն է՝ կյանք պարգևողը, Արարիչ ուժն է այն, որը նույնացվում է հուրի հետ: Արդարը և ճշմարիտն է այն խորհրդանշում՝ առավոտյան իր լույսով խավարն է «ծածկում» և տեսնելու հնարավորություն ընձեռում…
Կեսօրվա իր բարձունքին հասնելուց հետո Արևը թեքվում է դեպի մայրամուտ՝ արևածագին կրկին իր լուսափառ ու լուսափայլ շողերը սփռելով՝ մութը ցրում: Այդպիսով՝ կյանքի հավերժական շրջապտույտը և Վերազարթոնքը՝ Վերածնունդն է այն խորհրդանշում:
Արեգակի նույն շրջապտույտը տարեկան փուլով է կատարվում՝ իր օրահավասարներով և արևադարձերով: Բնականաբար, այդ օրերը նշվում են առանձնահատուկ ծեսերով, տոներով:
«Արեւ — նոյն ընդ Արեգ, այսինքն՝ Արեգակն, որ կոչի Արևու ակն. և Լոյսն կամ շողն արեգական, իբր Երևեցուցիչ ամենայնի»:
«Արեւակն — նոյն ընդ Արեգակն, որ և Ակն արևու. ակն լուսոյ»:
«Արեւ — նմանութեամբ Կեանք, կամ կենդանութիւն»:
«Արեւահարք — Ժամն յորում արևն հարկանէ կամ հարկանի, այսինքն ծագէ. արևագալ. արևածայրք: «Արդ ցերեկ է և արևահարք» (Տօնակ.)»:
«Արեւացայթ կամ Արեւցայթ — ժամ ցայտելոյ կամ ծագելոյ՝ կամ ծագումն արևուն. արևագալ»:
«Արեւափառ — Լուսափառ, արեգակնային»:
«Արեւշատութիւն- Երկարութիւն կենաց»:
«Արեւադէմ — արևածաղիկ: Ծաղիկ՝ արևանման դիմօք, կամ որ զդէմս իւր շրջէ յարևն կոյս»…
«Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի բառարանից» քաղված խոսուն բացատրությունները երկար կարելի է շարունակել:
Հայոց Արևապաշտ Նախահայրերը՝ լուսազարմ՝ Արևորդի Հայկազունիները, Հայկեան ուսմունքը հիմնել են Լույսի՝ Իմաստնության փառաբանման վրա:
Իրավամբ, Արևն է իր ջերմությամբ Բնությանը կենդանություն պարգևում, մյուս տարրերի հետ միախառնված՝ սնում, բեղմնավորում…
Արևի լույսն է մթությունը ցրում և անտեսանելին տեսանելի դարձնում, հնարավորություն է ընձեռում տեսնելու իրականությունը՝ ճշմարիտ գիտությամբ զինում, գիտակցությունը զարգացնում, իմաստնացնում և քաոսային վիճակից պարզեցնում, պայծառացնում է միտքը:
Ուստի՝ ճանաչողության միջոցով այն մղում է ինքնակատարելագործման:
Արեգակը, նրա Լույսը այն անաղարտ և կատարյալ աղբյուրն է, որից բխում է իմացությունը: Եվ Արևի ճառագայթն է այն կապը, որը միավորում է Մարդուն՝ Արարչության մի մասնիկին Ամբողջի՝ Տիեզերականի հետ:
«Ճառագայթ՝ Շառաւիղ լուսոյ. Լոյս շրջասփիւռ, Ճաճանչ, ցոլք, շող, փայլիւն, շողիւն»:
Ճաճանչի՝ ճառագայթի՝ Միհրականությունից վերցրած խորհուրդը, մյուս բազմաթիվ դրվագների հետ, ակնբախ է քրիստոնեության մեջ:
«Ճառագայթ փառաց հօր՝ որդիդ միածին» (Շար.):
«(Որդին ’ի հօրէ) որպէս յարեգակնէ առաքեալ ճառագայթ՝ գայ յառաջ ’ի նմանէ. և այլ ոմն է քան զնա՝ մի ըստ բնութեան գոլով. ոմն արեգակն, և ոմն ճառագայթ» (Կիւրեղ, գիրք Գանձուց)» (մեջբերված «Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի» բառարանից):
Գիշերվա մթության մեջ Արևի լույսը Երկիր հասցնողը՝ «Ճառագայթաբերը», Լուսինն է, որի միջոցով (ոչ անմիջականորեն) արտացոլվում է ճառագայթի շողը:
«Ճառագայթաբեր — որ բերէ յինքեան զճառագայթս. Ճառագայթաւոր. (ըստ հեթանոսաց՝ մակդիր Անահտայ, որոյ ’ի գլուխն նկարի լուսին):
«Երդնում ’ի ճառագայթաբերն Արտեմիս». (Վրդ. կալիստր. ի Ճ.Գ.):
Ճառագայթալոյս — Ունող զլոյս ճառագայթից. Լուսաճաճանչ»…
Իմաստության, Ճշմարտության որոնման ուղիները շաղկապված են Բնության, Տիեզերքի ներդաշնակ օրենքների, գործող օրինաչափությունների բացահայտմանը:
Արևագալի տոնի առիթով Հայկազուն Արևորդիները կրկին հնչեցնում են «Ծանի՜ր զքեզ» պատվիրանը՝ փառաբանելով «Երկրի վրա Արդարություն հաստատող Միհրին՝ աջ ձեռքում՝ դաշույն, և ձախ ձեռքում՝ Ջահ՝ Արարչական Լույսը՝ Իմաստությունը սփռելու համար»:
Լուսանկարը՝ Քուրմ Հարութ Առաքելյանի էջից՝ շնորհակալությամբ…