«ՑՈՒՑԱՆԷ ԱՌԱԿՍ, ԹԷ»…
Ուսուցման, դաստիարակության հնագույն միջոցներից են խրատները, առակները: Խրատաբանությամբ, առակախոսությամբ՝ այլաբանորեն ներկայացված հակիրճ պատմությունների օրինակներով հորդորում, կրթում էին ինչպես մանուկներին, այնպես էլ մեծահասակներին:
Առակի դաստիարակչական դերը գնահատվել է բոլոր դարերում, բազմաթիվ երկրներում, և շատ առակների զանազան տարբերակներ «ճամփորդել» են, հասել են հեռավոր վայրեր։ Նմանօրինակ բովանդակությամբ առակներ հանդիպում են շատ ժողովուրդների բանահյուսության մեջ։
Դեռևս 19-րդ դարի վերջերին հայկական առակների ժողովածուների, առանձին պատումների, բնագրերի մանրակրկիտ, համակողմանի քննություն է կատարել Նիկողայոս Մառը և ապացուցել, որ հայկական ձեռագրերից են թարգմանվել և այլ ժողովուրդների կողմից որդեգրվել, միջազգային ճանաչում ստացել բազմաթիվ առակներ։
«Ն. Մառը խիստ գիտականորեն ապացուցում է, որ արաբերեն «Աղվեսագիրքը» թարգմանված է հայերեն համանուն ժողովածուից և այդ եզրահանգումը հաստատող բազում փաստեր է բերում։ Նա նշում է, որ հայկական «Աղվեսագրքում» դասական գրաբարի կողքին կան ռամկական լեզվով գրված հատվածներ, որոնք արաբերենի միակերպության համեմատ շատ բազմաբղետ լեզու են ներկայացնում և չեն կարող թարգմանության արդյունք լինել։ Բացի այդ, նա բազմաթիվ էջերով և հարուստ լեզվական օրինակներով նկատում է հայերեն բառերի հետքերն արաբական թարգմանության մեջ։ Այսպես, օրինակ, թարգմանիչը երբեմն հայերեն բառը ճիշտ չհասկանալով՝ այդ բառը բոլորովին այլ բառով է փոխարինում։»,- գրում է Ա. Դոլուխանյանը («Հայոց միջնադարյան առակները Ն. Մառի հետազոտմամբ»):
«Յուրացնելով ու զարգացնելով իր հռչակավոր ուսուցչի հիմնարար դրույթները, ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելին արտահայտվել է առավել որոշակի.
«Այդ առակներից շատերը,- գրել է նա,- թարգմանաբար մուտք են գործել Վրաստան՝ խառնվելով վրացական ժողովրդական բանահյուսությանը։ Շատերն էլ արաբերեն թարգմանությամբ մուտք են գործել արաբական միջավայր՝ դրանով իսկ ճանապարհ հարթելով դեպի հեռավոր Արևմուտք» (մեջբերումը՝ Բանասիրական գիտությունների դոկտոր Պ. Հ. Հակոբյանի «Առակների տեսությունը միջնադարյան Հայաստանում» հոդվածից):
«Այո՛, իմաստուն մարդիկը գտան այդ հնարը միմիայն առակներով։
Այն, ինչ որ առակներով էր հայտնել և զգուշացնել՝ թագավորից սկսած մինչև հետին ռամկին, անհնարին էր հայտնել և խրատել այլապես»,- կարդում ենք 1878 թվականին հրատարակված՝ «Գոշ Մխիթարի, Ողոմպիանու եւ Եզովպոսի ընտիր առակների» նախաբանում։
Առակների խրթնածածուկ խորհուրդը գրավում է բոլորին ցայսօր։
«Ցուցանէ առակս, թէ»…
Առակներն ուղեկցվում են հստակ ձևակերպված բարոյախոսությամբ։
Ահավասիկ Եզոպոսից մի առակ։
ԳՈՐՏԸ՝ ԲԺԻՇԿ
«Ով որ անուս է, ուրիշների համար ուսուցիչ ու խորհրդատու լինել չի կարող։Ճահճի կենվորուհի գորտը դուրս եկավ ցամաք և ի լուր բոլոր կենդանիների հայտարարեց. «Ես բժիշկ եմ և ավելի լավ եմ ճանաչում բոլոր բուժանյութերը, քան թե, նույնիսկ, աստվածների բժիշկ Պեանոսը»։
Բայց աղվեսն առարկեց. «Ախր դու ո՞նց ես ուրիշներին բուժելու, երբ հենց ինքդ հիվանդի նման դեղնած ես ու հողագույն, և անկարող ես քեզ բուժել»…
«Սեփական անձի պակասությունները տեսնելու անկարող, տգետ և ինքնահավան անձանց ձեռնարկումների վախճանը ձախող ու ծիծաղելի պիտի լինի, ուր թե այդպիսիք խորհրդատուներ լինեին իրենցից բազմափորձներին ու խելամիտներին» (մեջբերումը՝ Պ. Հակոբյանի նշված հոդվածից)…
