«ԱՄԵՆ ԻՆՉ ՎԵՐԱԴԱՌՆՈՒՄ Է ԻՐ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ԾԱԳՈՒՄԻՆ, ՈՐՊԵՍԶԻ ՆՈՐ ՍԿՍՎԻ»…
Տարիների բերած իմաստնությամբ հասունացած — հարստացած յուրաքանչյուր անհատ խորհրդավոր մի բնազդով ձգվում է դեպի իր արմատները, դեպի իր ազգի ակունքները… Այն աշխարհը, որտեղ ձևավորվել է իր էությունը, իր անհատականությունը՝ գիտակցական և ենթագիտակցական շերտերով:
Ինքնաճանաչման մղումն է դեպի Լույսը տանող ճանապարհը:
Ազգային ինքնագիտակցության խնդիրը կարևորել են Հայ մշակույթի բազմաթիվ մշակներ՝ տարբեր ժամանակներում:
«Ամեն ինչ վերադառնում է իր նախնական ծագումին, որպեսզի նոր սկսվի»,- գրում է Սերո Խանզադյանը՝ շեշտելով, որ «Ամեն մարդ իր երգը պիտի ունենա»…
«Նզովքը, արտաքսումը եկեղեցուց, յոթնամյա ապաշխարհությունը և սահմանված այլ պատիժներն անգամ անզոր են եղել արմատախիլ անել հազարամյա հնությունից եկող հեթանոսական հավատալիքներն ու պատկերացումները ժողովրդի գիտակցությունից, և դրանք հարատևել են մինչև վերջին տասնամյակներն ու գրանցվել Հայաստանի մի շարք շրջաններում 19-20-րդ դարերի Հայ ազգագրագետների կողմից» (Լ. Խաչիկյան, Աշխատություններ, հ. Ա, Երևան, 2012, էջ 19)։
«Մոխրացած ժամանակների հեռավորությունից ահա տեսնում եմ Ձագեձորի՝ Բաբելոնի տարիքի ավերակ բերդի մեջ խորացած մեր տոհմատունը:
Նաև սկսել եմ նշմարել կյանքիս ճանապարհի մշուշոտ վերջը:
Անցած-գնացածները դարձել են առասպելներ:
Նրանց հիշատակներն օր ու գիշեր կանչում են ինձ:
Ես շտապում եմ վերջացնել իմ այս գործը, որ ինձնից հետո եկած իմ տոհմակիցները ճանաչեն իրենց դյուցազն Նախնիների ոգին:
Մարդ չպիտի՜ կորցնի իր արմատը:
Լույսը չգոյից չի ծագում»…
Եվ ինչպես «Թռչում է նժույգը սև կայծակի պես՝ դեպի իր սկիզբը, ինքն իրեն գտնելու…» (Ս. Խանզադյան), պարտադրված երկարատև թմբիրից արթնացածի նման՝ ա՜զգն է որոնում իր ակունքները՝ վերստին զորանալու իր Նախահայրերի ժառանգած՝ Հայկեան ուսմունքով, ճշմարիտ, ազգային արժեհամակարգով:
«Մեր ազգի փրկությունը մարտականության մեջ է միայն»,- պնդում է Ս. Խանզադյանը:
«Ով չարին դիմադրել գիտի, նա կապրի»,- կարդում ենք նրա՝ «Հորս հետ և առանց հորս» ինքնակենսագրական վիպակում (էջ 310), ուր հեղինակը «եղելությունների թելերով» հյուսում է իր «կյանքի առասպելը», որ սկիզբ է առել այն գյուղում, ուր «քարն ավելի պիտանի է, քան Քրիստոսի նշխարը»:
Այստեղ՝ Գլխատան քարայրում գիշեր-ցերեկ վառ է Քուրմ Անձավ նախնու արած կրակը: Մեծ տատը երեկոյան խաչ է քաշում կրակի վրա, մի փշուր խունկ գցում մեջը, անթեղում՝ առավոտը բորբոքելու:
«Կուզեմ իմանաք, որ այս ձեր բերդավանը, որի մեջ ապրում եք, տունն էր Ձագ նահապետի» (էջ 8):
«Հայրս ինձ համար հետզհետե դառնում էր առասպել: Երբեմն երեկոները
նա մեզ հետ մնացած ազգատոհմի փոքր ու մեծ տղաներիս հավաքում էր Ատյան քարի մոտ ու երգում… Հայրս քաղցր ձայն ուներ, որ գնում մեղմացնում էր
նաև մեր ժայռեղեն տիրույթի քարեղեն բնույթը» (էջ 32):
«Մի էն տեսակ կանաչ-կտրիճ է եղել Ջառահ Սարգիս տոհմավագը, որ, ասում են, հավքը երկնքից վեր ա գցել» (էջ 22):
«Մեր տոհմը, ինչպես ասում էր մայրս, ծագել է Սիսակ նահապետի թոռ Ձագից: Սրանից էլ մեր տոհմի բնակատեղի անունն է՝ Ձագեձոր»…
«Մեր բուխարի — օջախի մեջ եռում է մեր տոհմատան երկու հազար տարվա կրակը» (էջ 231)…
Սերո Խանզադյանի հարցազրույցը՝ ստորև…
