«ԱՐՄԵՆԻՈՍԻ ՈՐԴԻ ԷՐԸ»՝ ՊԼԱՏՈՆԻ «ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ»-ԻՑ

Հազարամյակներ ի վեր Աշխարհիս մտածողներն իրենց ներշնչանքն են գտնում բոլոր ժամանակների խոշորագույն իմաստասերներից մեկի՝ հույն փիլիսոփա Պլատոնի երկերում:

Շարունակելով իր ուսուցչից՝ Սոկրատեսից ժառանգած՝ մարդկանց ինքնաճանաչման հասցնելու սկզբունքը՝ «Ծանի՛ր զքեզ», նա իր դատողություններն ու միտքը փոխանցեց սերունդներին՝ ընդհուպ մինչև 20-րդ դարի եվրոպական գրականություն ու փիլիսոփայություն՝ կերտելով արևմտյան մտածողության ու մշակույթի ավանդույթները:

Հոգու անմահության, Տիեզերքի գաղտնիքների բացահայտման գործում նա կարևորում էր առասպելի դերը՝ իր խորհրդանշական իմաստով:

Հոգիների տիեզերական շրջապտույտի, նրանց տեղափոխության, անմահության շուրջ խորհրդածությունները՝ երկխոսության տեսքով, շարադրված են իր՝ ն.թ.ա 360 թվականին գրած՝ «Պետություն» վերնագրված աշխատության մեջ, ուր քննարկում է կատարյալ պետության կառուցվածքը՝ համարելով, որ «Պետությունն արդարության գաղափարի արտահայտությունն է»:

Հիշյալ ուսումնասիրության 10-րդ գրքում (614b -621b) նա անդրադառնում է «մոռացումից փրկված մի առասպելի», նշելով՝ «Այն կարող է մեզ պահպանել կորուստից (նրա շնորհիվ կործանումից կարող ենք փրկվել, Կ.Ա.), կանցնենք Լեթե գետն ու մեր Հոգին անաղարտ կպահենք ամեն աղտից»:

Պատերազմի դաշտում զոհված և 12 օր հետո, «Մահացածների Աշխարհից» վերադարձած քաջարի մի զինվորի՝ Էր (թերևս՝ Արա) անունով Հայի (Arménien) պատմությունն է դա՝ Կյանքի շարունակական շրջափուլի, Հոգու անմահության մասին:

Երկնային Արդարության դատավարության ընթացքին ականատես ԷՐ անունով Հայը Հանդերձյալ աշխարհից հոգիների դատավորների կամքով վերադարձած «Պատգամաբեր» էր, ուստի և «Սիրված մարդ» էր՝ ծագումով Պամփիլիայից, ու նրա՝ առասպելում հիշվող պատմածների հիման վրա է հույն փիլիսոփան իր ուսմունքը շարադրել:

«10 օր հետո, երբ իր հետ մարտում ընկածների կազմալուծվող (քայքայվող, Կ.Ա.) դիակներն էին հավաքում նրա մարմինն անփոփոխ, ամբողջական վիճակում պահպանված գտան: Տարան յուրայինների մոտ և, 12-րդ օրը, երբ իր թաղման համար խարույկի դեզի վրա դրեցին՝ վերակենդանացավ ու պատմեց մյուս կյանքում իր տեսածը»:

Նշելով, որ շատ երկար կլինի Հայի պատմածները մանրամասն ներկայացնելը, նրա ասածների ընդհանրացված պատմությունն է շարադրում (բավականին երկար նկարագրություններով, այնուամենայնիվ):

Մահվանից հետո Էրի հոգին լքել է իր մարմինն ու հայտնվել Երկնքի ու Երկրի միջև տեղակայված մի բաց տարածքում ու տեսել, որ յուրաքանչյուր մահացածի Հոգին ներկայանում է Դատավորի առաջ:

Վերջինս, ըստ մահկանացուի իր կյանքի ընթացքում գործած արարքների՝ ուղարկվում է Երկինք կամ Ստորգետնյա Աշխարհ՝ պատիժ կրելու նպատակով:

Հատուկ բացվածքով վերադառնալով մեկնակետ և մի քանի օրվա «ճամփորդությունից» հետո, Անանկե դիցուհու առջև են հայտնվում՝ իրենց հետագա «ճակատագրերի բաշխման» համար. Դիցուհու երեք դստրերն են մանածագործի նման հյուսում նրանց կյանքի թելերը՝ վերականգնում կամ անողոքաբար կտրում…

Ի գիտություն նշենք, որ Հայոց Դիցարանում Սանդարամետ Դիցուհին էր ճակատագրերի թելերը հյուսում. նա «Ժամանակի Տիրուհին՝ Իմաստության և Ճակատագրի Դիցուհին էր, «Ճանապարհի ավարտին կանչողն էր», «Ժամանակի հյուսողն ու Մանողը»:
«Ես մանում եմ այն թելերը, որոնք մանուկներին տուն են բերում՝ ինձ մոտ» (մեջբերումներն ու բացատրությունը՝ Քուրմ Յարութ Առաքելեանի էջից՝ շնորհակալությամբ )…

Անտիկ Աշխարհի իմաստասերների համար Երկնային Արդարությանն ականատես, հոգիների Դատավորների կամքով վերադարձած Էրը՝ Արմենիոսի որդին էր մարդկանց «այն աշխարհի անիմանալին» հաղորդողը…

«ԷՐ»-ը սերվում է հունարեն «ear»-ից որը «Գարնան, Վերստին սկսվող սկզբի» իմաստն ունի (նկատենք՝ Հայոց մոտ՝ Արա Գեղեցիկի պաշտամունքը՝ նույնն է՝ «մեռնող-հարություն առնող Բնության հետ է համադրվում, Կ.Ա.):
Նա հիշեցնում է, որ Սոկրատեսի մոտ կա «Էրոս՝ Էրի մանրամասն պատումը»:
Այսինքն, Էրը Էրոսի՝ Սիրո դիցի համարժեքն է:
Նաև՝ Էրոսից է ստուգաբանվում «Հերոսը»՝ Դիցերի «աստիճանին» բարձրացված մարդը (որը հետագայում շատ այլ լեզուներում հայտնի «Հերոսն» է հենց):

«Ինչ վերաբերում է նրա արմատներին, մեր «Հերոսը» անվանվում է «Արմենիոսի որդի», ուր տեսնում ենք Հայերի նույնանուն Հերոսին (Արա Գեղեցիկին նկատի ունի հեղինակը, Կ.Ա.), Փոքր Ասիայի՝ Հայ ազգի, որը ծանոթ էր դեռևս Հերոդոտոսին:

Եվ, ուրեմն, հատկապես պետք է նշել, որ այս անվան արմատից է «Հարմոնիա» բառը. «Հարմոնիան» մեծ դեր ունի «Պետություն» աշխատության մեջ, ինչը և հիշյալ դիցաբանության մեջ ենք գտնում»:

«Ինչ վերաբերում է «Պամփիլիացի» անվանմանը՝ այն ստուգաբանվում է որպես «զանազան բնակչությամբ տարածք» և, հավանաբար, որպես իր Հերոսի հայրենիք կամայականորեն է նշվել Հերոդոտոսի կողմից»:
Հիշենք, որ Կիլիկիայի մերձակա այդ տարածքները՝ մինչև Գամիրք՝ Մշակի Երկիրն էր հիշյալ ժամանակաշրջանից շատ առաջ):

Հ.գ. Ստորև՝ հակիրճ ու նկարազարդումներով ուղեկցված հատվածներ՝ «Այն Աշխարհի» մասին պատմող՝ «Արմենիոսի որդի Էրի առասպելից» (ֆրանսերենով, հարկ եղած դեպքում՝ թարգմանությունը նույնպես կարելի է կցել):