«ԴՌՆԵՐԸ ԲԱՑԵ՛Ք, ԳԱՐՈՒ՜Ն Է ԳԱԼԻՍ»…
Վաղնջական ժամանակներից Մարդը փառաբանում է Արարչությունն ու Կյանքի հավերժական Վերածնունդը՝ զանազան ծիսակատարություններով, ծիսա-հմայական խոսքով, երգ ու պարով ուղեկցելով իր տոներն ու ծեսերը:
Ազգային պարերում ու ժողովրդական բանահյուսության մեջ պահպանված պատառիկներում խոսքի, գործողության հմայական ուժի նկատմամբ հավատքի վկայություններն են՝ իրենց կուռ կառուցվածքով՝ ծեսի բնույթով պայմանավորված:
Հնագույն շրջանից ի վեր ծեսի սկիզբն ազդարարվում էր համախմբման զանգի ղողանջով, կոչ — հրավերով՝ խոսքով ու նաև երաժշտությամբ՝ «սահարիներով» (ինչպես 1988-ից Արցախյան շարժման հանրահավաքների սկիզբին ու ավարտին հնչող շեփորականչը, նաև՝ պիոներական ճամբարներում օրվա տարբեր ժամերին շեփորի զանազան կանչերով ազդարարվող հավաքները՝ առավոտյան արթնացումից մինչև ճաշ կամ շարքային քայլքի հրավերը՝ յուրաքանչյուրն իր տարբերվող նվագով…):
Համախմբման կանչով է սկսում նաև Հ. Թումանյանը՝
«- Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի
Չքնաղագեղ ոգիներ»…
Կամ՝
«Հե՜յ, պարոննե՛ր, ակա՛նջ արեք,
Թափառական աշուղին,
Սիրու՛ն տիկնայք, ջահե՛լ տղերք,
Լա՛վ ուշ դրեք իմ խաղին»…
Բանահյուսության մեջ պահպանված «ավետիսները» ևս նման «կանչերից» են՝ գալիք ծեսերից, տոնախմբություններից առաջ Բարի լուրն ավետելու միջոցներ…
«Վարդավառը գալի՜ս է,
Իջնե՛նք չայիրները, բռնե՛նք մեր պարը»…
Կամ, ինչպես մեր օրերում է երգվում՝
«Դռները բացե՛ք, գարու՜ն է գալիս»…
Հայկյան Սրբազան տոմարով՝ Արեգ ամսվա Արեգ օրը (մարտի 21-ին)՝ գարնանային գիշերահավասարով ազդարարվող գարնան գալուստով մեկնարկվող երկրագործական աշխատանքներից՝ վար ու ցանքսից մինչև ամառային արևադարձից հետո՝ հունձք ու բերքահավաք՝ անհատի, ինչպես և ողջ ազգի, երկրի բարօրությունն ու բարեկեցությունն ապահովող Բնության, աշխատանքի փառաբանումներով, օրհներգներով ծիսակատարություններն էին ուղեկցում մարդուն:
Ցուրտ ձմեռվա ավարտն ազդարարող Գարնան շունչը Բնության գալիք Վերածնունդն է ավետում՝ բերկրանքով լցնում մարդկանց սրտերը:
Եվ դարեդար շարունակվող ավանդությամբ՝ փոքր խմբերով երեխաները տնետուն էին այցելում ու «ավետիսներով» բարի լուրը տարածում՝ Գարնան գալստյամբ մեկնարկվող Նոր տարվա բարեմաղթանքներ հղում՝
«Դռները բացե՛ք, Գարու՛ն է գալիս»…
Քրիստոնեության տարածումից հետո աղճատվեցին հին տոներն ու ծեսերը, իմաստափոխվեցին՝ հարմարեցվելով նոր կրոնին:
Տոմարը նույնպես փոխվեց, թեև Բնությունն իր հավերժական շրջապտույտն է շարունակում…
Ու հիմա ոմանք փորձում են «Ազգային տոներն ու ծեսերը» նշել, բայց՝ ո՛չ իրենց ճիշտ ժամանակին:
Եվ ձմեռվա կեսին փորձում են երգել՝ «Դռները բացե՛ք, գարու՜ն է գալիս»…
Համո Սահյան
Գարու՜ն է գալիս…
Ծիլերն են դաշտում կանաչին տալիս,
Դռները բացե՛ք, գարու՜ն է գալիս:
Ձմեռը հալվել, դարձել է առու,
Դարձել է առու, դարձել է վտակ,
Արաքսի հունով գնում է հեռու,
Գնում է դեպի ծովը անհատակ:
Հոգնած թևերը քսելով ամպին,
Կրծքին դեռ ճերմակ ծվենը նրա,
Արագիլն իջել Արաքսի ափին,
Հանգստանում է մի ոտքի վրա:
Երկինք ու Երկիր մեզ ձայն են տալիս,
Դռները բացե՛ք, գարու՜ն է գալիս:
Աղբյուրներն ուրախ իրար են կանչում,
Իրար են փարվում հովերն արթնացած,
Ծաղկունքի բույր է հողն արտաշնչում,
Մեղուն քանդում է ակնամոմը թաց:
Մեղուն ուզում է դուրս գալ ու թռչել,
Խաղալ է ուզում արևի շողով,
Ուզում է իր նուրբ թևերը թրջել
Երազում տեսած ծաղկունքի ցողով:
Ողջ Բնությու՜նն է հրճվանքից լալիս,
Դռները բացե՛ք, գարու՜ն է գալիս:
Ծիծառներն անցնում փարախի կողքից
Եվ պատուհանի փեղկին են դիպչում,
Իսկ գառը ներսում արևի շողքից
Խրտնել, անկյունից անկյուն է թռչում:
Կանգնել է ներին փարախի դռան՝
Հեռու լեռների երազն աչքերում,
Նեղվել է հովվի սիրտը անվարան՝
Չորս պատերի մեջ էլ չի՛ համբերում:
Լեռներն իրարու ողջու՛յն են տալիս,
Դռները բացե՛ք, գարու՜ն է գալիս…
Հ.գ. Հանուն «Մրրիկներին դիմագրավող» անվեհեր Արցախի ու ողջ Հայաստանի գալիք պայծառ Գարունների՝ «Միշտ՝ դեպի Լույս»…
Վերհիշելով Նժդեհի խոսքերը՝
«Ոգու՛ ուժն է ճշմարիտ ուժը»:
Եվ՝
«Մաքուր խղճի չափ ուժեղ չէ և ո՛չ մի վահան»…
Մինչ «Երկինք ու Երկիր մեզ ձայն տան»՝ Հ. Սահյանի խոսքերով գրված երգը՝ Ռ. Մաթևոսյանի կատարմամբ…
